Maar het gaat over míjn gezondheid

Laten we nog even terugkomen op het multidimensionale aspect van gezondheid; het gegeven dat we er veel verschillende dingen onder verstaan en iedereen er een andere invulling aan geeft. Voedingsadviezen zijn gebaseerd op gemiddelden, en gericht op bevordering van gezondheid. Gezondheid heeft meerdere dimensies; de een denkt bij gezondheid vooral aan lang leven. De ander aan in staat kunnen zijn te genieten, weer een ander denkt aan kunnen doen wat je wilt, weer een ander aan een balans in het leven (zie bijvoorbeeld het RIVM-rapport Burgers en Gezondheid). Gezien het multidimensionale karakter van gezondheid is het interessant om te zien op welke dimensies op wetenschap gebaseerde voedingsnormen, -adviezen en -richtlijnen zich richten. Je kunt je bijvoorbeeld afvragen welke invulling van gezondheid er schuil gaat achter de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. Ik denk dat dat niet echt benoemd wordt, en als het al gedaan wordt, zal het een specifieke medische invulling van gezondheid zijn.

Onze invulling van gezondheid: op wetenschap gebaseerd versus intuïtief

Om een aantal voorbeelden te geven zet ik die specifieke invulling van gezondheid tegenover hoe het in de praktijk door mensen wordt nageleefd. Dan blijkt het begrip gezondheid een veel meer alledaagse en intuïtieve en minder coherente invulling te krijgen.

Een voorbeeld. Waarom eten mensen veel chips? Ze weten dat het ongezond is in de zin van voedingswetenschap, van epidemiologie, van eventuele langetermijnconsequenties. Maar het is niet de gezondheid die dichter bij het alledaagse leven staat. Bij die tweede invulling van gezondheid kan relaxed op de bank zitten met een grote zak chips horen, omdat dat gewoonte is, omdat we dat altijd op vrijdagavond deden, omdat het verbondenheid geeft met vroeger en gezelligheid met anderen. Het markeert het begin van het weekend, het kraken van de zak, de kauwgeluiden, het hoort er allemaal bij.

Een tweede voorbeeld: het RIVM zegt dat ons voedsel nooit zo veilig is geweest. Wat betreft de voedingswetenschap klopt dat, want de cijfers zijn vast op orde. Maar intuïtie gaat helemaal niet alleen over cijfers. Neem het nieuws over de verschillende soorten gif op aardbeien, sommige mensen zullen denken (of hopen) dat aardbeien gewoon puur natuur zijn, zonder enige toevoeging. Als dat dan niet zo blijkt te zijn, veroorzaakt zulk nieuws wantrouwen. Misschien kunnen sommige mensen de ‘gifcocktail’ op de aardbeien zelfs proeven, hoewel wetenschappers misschien zullen zeggen dat dat helemaal niet kan.

Wetenschap en Jan met de pet groeien uit elkaar

Het lijkt wel alsof wetenschappers het soms over heel andere dingen hebben dan gewone burgers, dan Jan met de pet. Het is denk ik best moeilijk om wetenschappelijk onderzoek te doen naar de dimensies van de alledaagse invulling van gezondheid, omdat een groot deel intuïtief en niet geëxpliciteerd is. De wetenschap kent bijvoorbeeld de methode van het diepte-interview, maar ook bij zo’n methode wordt mensen gevraagd onder woorden te brengen wat eigenlijk intuïtief is en moeilijk geëxpliciteerd kan worden.

Ik ben wel eens bang dat we steeds verder uit elkaar groeien. Maar dat is een gevoel, en daar heb ik geen onderbouwde cijfers voor. Nou misschien één cijfer dan. Van de leden van de Commissie Voeding van de Gezondheidsraad is niemand filosoof, terwijl we echt kritisch denken over de relatie tussen voeding en gezondheid juist zo hard nodig hebben.